W otaczającej nas rzeczywistości, kredyty złotówkowe stały się dla wielu osób nieodzownym elementem na ścieżce realizacji ich życiowych celów. Często jednak dochodzi do sytuacji, kiedy to konsumenci działający w zaufaniu do podmiotów świadczących usługi bankowe nie zapoznają się z przedstawianymi uprzednio wzorcami umów, w konsekwencji zaciągając zobowiązania obarczone klauzulami niezgodnymi z prawem, zasadami współżycia społecznego oraz dobrymi obyczajami.
Klauzule abuzywne w umowach – co to oznacza?
Zgodnie z art. 385(1) Kodeksu cywilnego postanowienia niedozwolone to postanowienia umowy zawieranej pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą, nie uzgodnione indywidualnie z konsumentem, kształtujące jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, a także rażąco naruszające interesy konsumenta.
Przenosząc powyższe na grunt praktyczny w pierwszej kolejności należy zauważyć, iż większość umów kredytowych zawierana jest za pomocą wzorca umownego, którego treść nie podlega realnym negocjacjom. Konsument tym samym stawiany jest przed wyborem zaciągnięcie zobowiązania o przedstawionej mu treści lub całkowitej rezygnacji. Warto jednak podkreślić, iż skorzystanie z przytoczonego powyżej wzorca przerzuca ciężar dowodu, że dane postanowienie faktycznie zostało indywidualnie uzgodnione na stronę, która z tego wzorca skorzystała.
Przechodząc do meritum, klauzule abuzywne w umowach kredytów złotówkowych to postanowienia, które naruszają prawa konsumentów, ograniczając ich prawa lub nakładając na nich nadmierny ciężar ekonomiczny, w stosunku do drugiej strony umowy.
Pierwotnie z przedstawionej ochrony art. 385[1] – 385[3] kodeksu cywilnego korzystać mogły jedynie osoby fizyczne, dokonujące czynności prawnych niezwiązanych bezpośrednio z ich działalnością gospodarczą, czy zawodową. W dniu 1 stycznia 2021 r. jednakże powyższa ochrona została także rozciągnięta na ochronę osób prowadzących jednoosobowe działalności gospodarcze, wobec czego powyższą ochronę stosuje się także do osób fizycznych zawierających umowę bezpośrednio związaną z jej działalnością gospodarczą, gdy z treści tej umowy wynika, że nie posiada ona dla niej charakteru zawodowego.
Wobec powyższego, abyśmy mogli mówić o umowie zawierającej klauzule abuzywne, powinny zostać spełnione łącznie wszystkie cztery poniższe przesłanki:
- umowa kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami;
- umowa rażąco narusza interesy konsumenta;
- kwestionowane postanowienie nie było przedmiotem indywidualnych negocjacji z konsumentem;
- kwestionowane postanowienie nie może dotyczyć głównych świadczeń stron;
Spełnienie powyższych przesłanek powoduje nieważność kwestionowanego postanowienia z mocy samego prawa.
Klauzule abuzywne w umowach kredytów złotówkowych
Odnosząc się do kwestii poszukiwania w umowach kredytów złotówkowych klauzul abuzywnych, w pierwszej kolejności zwrócić należy uwagę na rejestr klauzul niedozwolonych prowadzony przez UOKIK. Wpisanie postanowienia umownego do powyższego rejestru oznacza, że kwestionowane postanowienie uznane zostało przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów za niedozwolone, nie wiąże konsumenta i nie wiązało od zawarcia umowy.
Innymi przykładami postanowień, które podczas dokonywanej analizy przez sąd okazują się być dotknięte abuzywnością są m.in.:
- klauzula dotyczące warunków zmiany oprocentowania;
- klauzula dotyczące warunków zmiany opłat i prowizji;
- klauzule zastrzegające wygórowane koszty kredytu, które nie mają pokrycia w rzeczywiście poniesionych przez kredytodawcę wydatkach, w skutek czego w rażący sposób zachwiana jest proporcja świadczeń;
WIBOR – klauzula abuzywna
W ostatnim czasie możemy zaobserwować również coraz więcej sporów sądowych dotyczących uznania za abuzywne postanowień dotyczących zmiennego oprocentowania opartego na wskaźniku referencyjnym WIBOR. Zarzuty względem umów o kredyty złotówkowe sprowadzają się do twierdzenia, że warunki umowne oparte na WIBOR mają charakter nieuczciwy i sprzeczny z prawem krajowym oraz unijnym.
WIBOR – Warsaw Interbank Offered Rate – stanowi wskaźnik referencyjny stopy procentowej – jest to oprocentowanie na polskim rynku międzybankowych, tj. stopa procentowa, na podstawie której banki gotowe są udzielać sobie wzajemnie pożyczek.
Wątpliwości budzi jednak sposób ustalania powyższego oprocentowania. Proces wyznaczania stawki WIBOR (fixing) polega na tym, że grupa polskich banków komercyjnych (minimum 6) wskazuje stopę oprocentowania, po której są skłonne w konkretnym dniu pożyczyć pieniądze innym bankom. Następnie odrzuca się skrajne oferty, a z pozostałych wartości wylicza się średnią arytmetyczną.
Powyższy wskaźnik w teorii zatem powinien oddawać koszty, jakie banki muszą ponieść by zdobyć potrzebny kapitał. A zatem jak już podkreślono powyżej, wymiar stawek WIBOR określany jest na podstawie oprocentowania pożyczek na rynku międzybankowym. Problem jednak stanowi fakt, iż tego typu pożyczek, na przestrzeni ostatnich lat było stosunkowo niewiele, gdyż banki w Polsce mają wręcz nadpłynność kapitału, a więc w dość znikomym stopniu muszą ratować się rynkiem międzybankowym. A zatem ze względu na brak zawieranych transakcji rynkowych pomiędzy bankami na dłuższe terminy, kwotowania uczestników ustalających stawki WIBOR zaczęły mieć charakter ekspercki, który to jedynie czysto teoretycznie określał wypadkową popytu i podaży płynności.
Wobec powyższego coraz bardziej popularny staje się pogląd, iż podobnie jak w umowach kredytów frankowych kredytobiorcy złotówkowi również mogą powoływać się na wadliwość umów poprzez zawarcie w nich klauzuli abuzywnej.
Co jeśli w umowie kredytu złotówkowego występują klauzule abuzywne?
Co do zasady skutkiem abuzywności postanowień umownych jest brak związania nimi konsumenta, tym samym stają się one bezskuteczne i nieważne.
Zgodnie jednak z art. 58 § 3 kodeksu cywilnego jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana. Wobec czego, w przypadku uznania, iż postanowienie umowne uznane za abuzywne jest na tyle istotną kwestią umowy, iż bez jej zastrzeżenia nie doszłoby do jej zawarcia, nieważna staje się cała umowa, a nie jedynie samo postanowienie,
Jak sprawdzić czy w umowie kredytu złotówkowego są klauzule abuzywne?
Na powyższe pytanie ciężko znaleźć jednoznaczną odpowiedź, nie posiadając wiedzy prawniczej trudno jest samemu ocenić czy i które postanowienia mają charakter niedozwolony. Można porównać klauzule znajdujące się w naszej umowie z klauzulami wpisami do rejestru UOKiK, jednak aby mieć pewność, czy umowa rzeczywiście wolna jest od jakichkolwiek klauzul abuzywnych najlepszym rozwiązaniem wydaje się skonsultowanie jej z prawnikiem.
