Jest jednoznaczne stanowisko Sądu Najwyższego na temat wydania nakazu zapłaty bez merytorycznej oceny postanowień umowy kredytowej – w wyroku z dnia 11 maja 2022 r. wydanym w sprawie o sygn. akt I NSNc 408/21 Sąd Najwyższy wskazał, że praktyka taka jest niezgodna z konstytucyjnymi przepisami.
Po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Kontroli Nadzwyczajnej i Spraw Publicznych w dniu 11 maja 2022 r. skargi nadzwyczajnej wniesionej przez Prokuratora Generalnego od nakazu zapłaty – sąd uchylił zaskarżony nakaz i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania, stając po stronie kredytobiorców – konsumentów. Przedmiotowe orzeczenie pozwala na obalenie podobnych nakazów zapłaty wydanych bez dokonania kontroli klauzuli umownych w sprawach wynikających z umów kredytowych zawieranych z konsumentami.
Jak bank, jako powód uzyskuje nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym?
Sprawa, w której procedował Sąd Najwyższy, dotyczyła nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym wydanego przez Sąd Okręgowy w B. – pozwanymi w sprawie byli konsumenci kredytobiorcy, a bank obowiązek zapłaty wywiódł z umowy kredytu udzielonego w walucie franka szwajcarskiego. Kredytobiorcy zaprzestali spłaty, wskutek czego umowa została wypowiedziana, a bank wystąpił z pozwem o stwierdzenie obowiązku zapłaty w postępowaniu nakazowym. Kredytobiorcy nie zaskarżyli przedmiotowego nakazu zapłaty, a więc stał się on prawomocny i uprawniał bank do wszczęcia na jego podstawie postępowania egzekucyjnego. Warto tutaj nadmienić, że wniesienie zarzutów od nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym wiąże się często z koniecznością poniesienia bardzo wysokiej opłaty, co mogło stać się powodem braku podjęcia obrony w sprawie przez kredytobiorców.
Od powyższego nakazu zapłaty Prokurator Generalny wniósł skargę nadzwyczajną, jako podstawę zaskarżenia wskazano konieczność zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, zarzucając jednocześnie naruszenie praw człowieka i obywatela wskazanych w konstytucji, w szczególności zasady ochrony konsumentów przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi oraz prawa do rzetelnej procedury sądowej.
Pomijając walutowy charakter udzielonego kredytu i zawarcie w treści umowy klauzuli uznanych przez UOKiK za niedozwolone Sąd Najwyższy podkreślił, że przyczyną uchylenia zaskarżonego nakazu zapłaty nie było jednoznaczne stwierdzenie nielegalności (abuzywności) przedstawionych postanowień umownych, ale brak ich zbadania w toku postępowania nakazowego przed Sądem Okręgowym w B.
Brak zbadania przez Sąd z urzędu postanowień konsumenckiej umowy kredytu
Sąd Najwyższy rozpatrując przedmiotową sprawę, zwrócił szczególną uwagę, że w analizowanej sprawie z uzasadnienia zaskarżonego nakazu zapłaty nie wynika, aby sąd meriti badał ważność i uczciwy charakter postanowień zawartej przez strony umowy. Tymczasem w sporach przeciwko konsumentom Sąd ma obowiązek dokonania kontroli klauzul abuzywnych z urzędu – zobowiązuje do tego, chociażby prawo Unii Europejskiej, które wskazuje na konieczność przeprowadzania przez sądy kontroli treści umowy zawartej z konsumentem niezależnie od trybu postępowania. Dlatego też zdaniem Sądu Najwyższego w niniejszej sprawie nie została zapewniona ochrona konsumenta, którą zapewnia Konstytucja, a której wyrazem jest zasada ochrony konsumenta przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi, tym samym nie spełniono wymagań z niej płynących.
Mając na uwadze powyższe, Sądu Najwyższego przyjął, że nawet w toku rozpoznawania sprawy w postępowaniu nakazowym, sąd winien z urzędu zbadać, to czy postanowienia uzgodnione między stronami nie mają nieuczciwego charakteru, czego konsekwencją jest obowiązek skierowania sprawy do postępowania zwykłego (wyrok Sądu Najwyższego z 12 maja 2021 r., I NSNc 53/21)
Sąd Najwyższy podkreślił, że wydanie takiego nakazu zapłaty zagraża bezpieczeństwu konsumenta, natomiast zapewnienie takiego bezpieczeństwa podlega ochronie władz publicznych na podstawie art. 76 Konstytucji, a bezpieczeństwo to powinno obejmować zapewnienie bezpieczeństwa prawnego. Sąd Najwyższy wywiódł zatem wniosek, że wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym z naruszeniem przepisów prawa (a więc bez dokonania kontroli klauzul umowy w sprawie przeciwko konsumentowi) może zostać uznane za godzące w zasadę zaufania obywateli do państwa i prowadzić do zasadności skargi nadzwyczajnej.
Sąd Najwyższy zważył, że pomimo szczególnego charakteru postępowania nakazowego przejawiającego się w ograniczonym postępowaniu dowodowym, dostarczona umowa winna zostać poddana kontroli w zakresie abuzywności jej postanowień. W orzeczeniu podkreślono, że bez dokonania tej oceny działalność sądu nie miałaby waloru orzeczniczego, a rozstrzygnięcia zapadałyby na podstawie niezweryfikowanych twierdzeń powoda, co groziłoby daleko idącymi nadużyciami.
